Strauss Richard

STRAUSS RICHARD (1864–1949), niem. kompozytor i dyrygent; jeden z czołowych kontynuatorów neoromantyzmu w muzyce; wzrastał w rodzinie muzyków (ojciec był waltornistą opery dworskiej w Monachium), wcześnie objawił zdolności kompozytorskie i dyrygenckie, dostrzeżone m.in. przez H. von Bülowa, którego asystentem został 1885; jako dyrygent odnosił sukcesy w Europie i obu Amerykach; dyrygował orkiestrami operowymi (m.in. 1894–98 w Monachium, 1898–1918 w Berlinie, 1918–24 dyr. Staatsoper w Wiedniu) i orkiestrami symfonicznymi (Tonkünstler-Orchester w Berlinie, Filharmonicy Wiedeńscy, gościnnie — zespoły ang., amer. i in.); 1933 został prezesem Reichmusikkammer, 1935 zrezygnował z tego stanowiska w proteście przeciw szykanowaniu S. Zweiga, z którym współpracował. W twórczości Straussa wyodrębniają się 2 wielkie nurty: operowy, w którym Strauss rozwijał ideę dramatu muz. R. Wagnera, i symfoniczny, w którym nawiązał do programowej muzyki F. Liszta; opery i inne dzieła sceniczne (m.in. Salome, wyst. Drezno 1905, Elektra, tamże 1909, Kawaler z różą, zw. też Kawaler srebrnej róży, tamże 1911, Ariadna na Naksos, nowa wersja wyst. Wiedeń 1916, Kobieta bez cienia, tamże 1919, Intermezzo, Drezno 1924, Arabella, tamże 1933, Milcząca kobieta, tamże 1935, Capriccio, Monachium 1942), błyskotliwie instrumentowane poematy symfoniczne (m.in. Don Juan 1888, Śmierć i wyzwolenie 1889, Ucieszne figle Dyla Sowizdrzała 1895, Tako rzecze Zaratustra 1896, Don Kichot 1897, Życie bohatera 1898), Sinfonia domestica (1903), Symfonia alpejska (1915), Metamorfozy na orkiestrę smyczkową (1945), koncerty (m.in. 2 waltorniowe 1883, 1942, obojowy 1945), utwory kamer., pieśni solowe i z towarzyszeniem orkiestry, balety.